Lễ Táo Quân ngày 23 tháng chạp

Người Việt xưa cho rằng mỗi gia đình đều có một vị thần Bếp hay còn gọi là ông Táo, Táo Quân, hay Thổ Công. Đây là vị thần trông coi mọi hoạt động của gia chủ, ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, do vậy theo dân gian thì đây là thần liên quan đến việc họa, phúc của mỗi gia chủ.Táo quân về trời

Theo dân gian thì Táo quân gồm có 3 vị (hai Táo ông, một Táo bà) và theo truyền thuyết về sự tích như sau: Xưa có người tên là Trọng Cao, lấy vợ là Thị Nhi, nhưng ăn ở với nhau đã lâu mà đường con cái muộn mằn, sinh ra buồn phiền, xích mích. Một hôm, Trọng Cao đánh vợ, Thị Nhi bực tức bỏ nhà ra đi và gặp Phạm Lang tạo cuộc sống mới nên vợ nên chồng. Trọng Cao ân hận, bỏ công ăn việc làm, đi khắp nơi tìm vợ và trở thành người hành khất cho qua ngày. Có lận Trọng Cao vào một nhà xin ăn, được bà chủ mang cơm ra đãi, Trọng Cao nhận ra bà chủ là Thị Nhi và bà chủ cũng nhận rõ người hành khất là chồng cũ của mình. Hai người ân hận, hàn huyên tâm sự nhưng là sợ Phạm Lang về bắt gặp thì khó nói nên Thị Nhi đã bảo Trọng Cao ẩn mình vào đống rơm ngoài vườn để nàng tìm cách lo liệu cho êm đẹp. Trọng Cao mệt mỏi ngủ thiếp đi trong đống rơm. Lúc đó, Phạm Lang nhớ ra thiếu tro bỏ ruộng, liền châm lửa đốt đống rơm. Sự việc nhanh chóng xảy ra. Thị Nhi chạy ra thấy vậy, quá xúc động thương tình liền nhảy vào đống lửa chết theo Trọng Cao. Thấy vợ chết cháy, Phạm Lang thương tiếc tiếp tục nhảy vào đống lửa đang cháy đó. Như vậy, hai ông một bà đều bị chết cháy. Thượng đế thương tình ba người sống có nghĩa, có tình nên phong cho Táo Quân và giao cho Phạm Lang là thổ công trông nom việc bếp, Trọng Cao là thổ địa trông coi việc nhà, còn Thị Nhi là thổ kỳ trông nom việc chợ búa. Tuy nhiên, cũng có truyền thuyết lại nói Thị Nhi đang hóa vàng, thấy chồng cũ lỡ vận nên đem tiền gạo ra cho nên bị Phạm Lang nghi ngờ, Thị Nhi liền nhảy vào đống lửa tự tử. Thấy vậy Trọng Cao nhảy theo vào đống lửa cùng chết cháy. Thượng đế biết sự việc phong cho làm Táo Quân.

Theo lệ thông thường thì chiều ngày 22 tháng chạp làm lễ tiễn táo quân, để ngày 23 tháng chạp ông Táo lên chầu trời, tấu trình mọi sự của gia chủ, đến trưa ngày 30 tháng chạp thì có mặt tại nhà tiếp tục công việc. Tuy vậy cho đến nay, các gia đình đa phần đều làm lễ tiễn Táo Quân lên chầu trời vào ngày 23 tháng chạp.

cung tao quan

Theo sách Nam Định địa dư chí của Tiến sĩ đốc học Năng Tĩnh thế kỷ XIX, mục phong tục thì mũ và áo của Táo Quân màu vàng. Nhưng có sách lại nói màu sắc tùy thuộc từng năm, ứng với các hành Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.

Bài vị thờ Táo Quân thường chỉ đề: “Đông trù tư mệnh Táo phủ Thần Quân”

Hoặc đề:

Bản Thổ phúc đức Tôn Thần

(Vị thần định sự phúc đức cho gia đình)

Cũng có nơi lại ghi bài vị:

Định phúc Táo Quân

(Ông Táo định việc Phúc)

Có người còn quan niệm Táo Quân là vị chủ thứ nhất của nhà: “Đệ nhất chi gia chủ” nên khi cúng lễ đều phải khấn Táo Quân trước. Lễ vật trên ban Thổ công, ngoài mũ, áo, hia, bài vị còn có thêm cây mía (làm gậy chống), giấy vàng, giấy bạc, trầu, cau, nước, hoa quả. Là ngày lễ lớn đặc biệt nên 23 tháng chạp thường có thêm mâm cỗ mặn (xôi, rượu, thịt), cá chép sống. Làm lễ xong sẽ phóng sinh cá ra ao hoặc ra sông hồ, cá sẽ hóa rồng đưa Thổ Công lên trời

Mỗi gia đình sau khi sắp đủ lễ vật, sẽ thắp đèn hoặc nến sáng bàn thờ rồi châm hương. Có người không dùng lửa ở đèn thờ để châm hương, mà dùng lửa khác để châm hương. Hương thường được dùng số lẻ 1, 3, 5, vì số lẻ thuộc dương. Theo dịch lý thì dương tượng trưng cho trời và cho sự nảy nở của muôn vật… Vì thế nên dùng số lẻ là vậy. Và nếu trên ban thờ có hai, ba, hay bốn bát nhang cũng đếu phải châm số lượng nén hương như nhau.

Sau khi châm hương, người gia chủ phải vái 4 vái rồi đọc văn khấn, hoặc khấn không có văn, khấn xong lại vái tạ 4 vái (vái khác với bái “cúc cung bái” khi tế). Khi vái hoặc bái, hai bàn tay áp sát vào với nhau hoặc cài ngón vào nhau đều là biểu tưởng của sự giao hòa, là cảm ứng của âm – dương nên không được chắp tay hoặc cài ngón cẩu thả, để so le. Và điều cốt yếu khi vái hoặc bái, người thực thi phải tâm thành, phải trầm tư như trước mặt mình là Gia thần, Gia tiên. Sự thành kính, nghiêm túc sẽ khiến cho Thần linh chứng giám, nếu thiếu sự thành tâm, bày lễ lên lấy lệ, khấn vái không nghiêm túc thì đó là sự nhạo báng.

Khi cháy gần hết tuần nhang, gia chủ thắp tiếp tuần nhang khác, vái 4 vái xin phép Gia thần, Gia tiên hóa vàng (đốt giấy vàng, giấy tiền). Khi hóa xong thì đổ vào đống tro một chén rượu (dân gian cho rằng đổ rượu vào đống tro thì cõi âm mới nhận được số vàng, mà cõi dương chuyển đến). Hóa vàng xong thì hạ lễ và khi hạ lễ cũng phải vái 4 vái xin phép.

Có luận điểm còn cho việc thắp 3 nén nhang là tượng trưng cho 3 ngôi Trời, Đất, Người (Thiên, Địa, Nhân) là biểu hiện tương cảm, tương ứng với nguyên lý vũ trụ phương Đông.

Theo phong tục thì ông Táo là vị thần được Thượng đế phân công cai quản ở một nhà nên khi gia đình có việc lễ đều phải kêu với ông Táo trước, để ông Táo biết việc làm của gia chủ, rồi mới lễ đến Gia tiên. Như vậy phần văn khấn Táo Quân trước, rồi mới khấn lễ tại ban thờ Gia tiên. Nếu ban thờ Gia thần cùng chung với ban thờ Gia tiên (hoặc chỉ thêm một bát hương Gia thần cao hơn bát hương Gia tiên một chút) thì văn khấn phải đọc phần Gia thần (Táo Quân) trước rồi sau đó mới khấn đến Gia tiên.

Sắm lễ:

Việc cúng tiễn ông Táo được thực hiện tại gia. Lễ cúng ông Táo gồm có:

+ Một mâm cỗ mặn, bánh, kẹo, trầu cau, rượu…

+ Hương thơm, lọ hoa tươi, cùng các loại quả tươi đẹp.

+ Ba bộ mũ áo, hia hài Táo Quân cùng vàng nén

+ Ba con cá chép để Táo Quân cúng bay lên Trời.

Bài văn khấn ông Táo lên chầu Trời (ngày 23 tháng chạp)

Nam mô a di Đà Phật!

Nam mô a di Đà Phật!

Nam mô a di Đà Phật!

  • Con lạy chín phương Trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương
  • Con kính lạy ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần Quân.

Tín chủ (chúng) con là: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ngụ tại: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hôm nay ngày 23 tháng chạp, tín chủ chúng con thành tâm sắm sủa hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái. Chúng con xin kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần Quân hiển linh trước án thụ hưởng lễ vật.

Cúi xin Tôn thần gia ân xóa tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm. Xin tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, trẻ già sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.

Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong tôn thần phù hộ độ trì.

Nam mô a di Đà Phật!

Nam mô a di Đà Phật!

Nam mô a di Đà Phật!

Bài khấn nôm ngày 23 tháng chạp

          Hôm nay là ngày … tháng … năm ……

Tôi tên (hoặc con) là … cùng toàn gia ở thôn … xã … huyện … tỉnh …

Kính lạy đức “Đông trù tư mệnh Táo phủ Thần Quân”

(Có thể khấn thêm)

“Thổ địa Long mạch Tôn Thần”

Hàng năm gặp tiết hết năm, tháng vừa cuối chạp

Gia đình sửa lễ bạc dâng lên

Cảm tạ phúc dầy nhờ Thần phù hộ

Kính mong thần tấu bẩm giúp cho:

Bên trong nếp sống rất hòa, ngoài mặt dám rằng cũng đẹp

Cảm thông xin tấu thực thà

Cầu trông giúp đỡ lợi lộc

Người Người no ấm, cả nhà thêm tiếng tốt lẫy lừng.

Việc việc thành công, một cửa ngút khí lành man mác

Muôn trông ơn đức vô cùng vậy!

Cẩn cốc (Vái 3 vái)

Một bài khấn dân gian khác (ngày 23 tháng Chạp)

 Kính lạy ngài “Đông trù tư mệnh Táo phủ Thần Quân”

Con là … đồng gia … ở thôn … xã … huyện  … tỉnh  …

Nhân ngày 23 tháng Chạp, gia chủ chúng con, sửa biện hương hoa, phẩm vật áo mũ:

Kính cẩn dâng lên, dốc lòng bái thỉnh

Phỏng theo tục lệ, kính lạy Gia thần

Đại xá lỗi lầm, gia ân giáng phúc

Ban tài ban lộc, giúp đỡ toàn gia

Lớn bé vui hòa, khang ninh thịnh vượng

Cẩn cáo.

Ông Táo hay thần bếp chính là người mục kích sự làm ăn của mọi nhà. Ngày ông Táo về chầu Trời được xem như ngày đầu tiên của tết Nguyên Đán. Sau khi tiễn đưa ông Táo người ta bắt đầu dọn dẹp nhà cửa, lau chùi đồ cúng ông bà Tổ tiên, treo tranh, câu đối và cắm hoa ở những nơi trang trọng để chuẩn bị đón Tết.

thocung.net-theo Nghi lễ thờ cúng tại nhà (Nguyễn Quốc Thái biên soạn)